Bielsko-Biała
Fabryka papieru / papiernia, Fabryka ścieru / ścieralnia

Adres:

ul. Grażyńskiego 38
Bielsko-Biała, woj. śląskie

Lata działalności:

1860 - 1984

Profil produkcji

papier maszynowy, ścier

Asortyment produkcji

  • głównie papiery afiszowe i konceptowe oraz papiery cienkie (1865)
  • papiery do druku, kancelaryjne, konceptowe, rysunkowe i na plakaty, które eksportowano do Wielkiej Brytanii i Ameryki. Oprócz papierni w Bielsku firma posiadała zakład we Lwowie (początek XX w.)
  • wkrótce fabryka przystosowana została do produkcji papieru do druku rotacyjnego

Wykaz właścicieli

  • Rajmund Fijałkowski – 1860–1880
  • Alfred i Attyla Fijałkowscy – 1880–1907
  • Wiener Bankverein – 1907–1917
  • Pam i Spółka – 1917–1921
  • S.W. Niemojowski, Fabryka Papieru i Wyrobów z Papieru S.A. – 1921–1939
  • zarząd niemiecki – 1939–1945
  • zarząd polski – 1945–1984

Opis

W 1860 r. przemysłowiec Rajmund Fijałkowski założył w Bielsku na Śląsku Cieszyńskim fabrykę papieru, w której pracowano na maszynie o szerokości 1,65 m. Aby poprawić zaopatrzenie zakładu w surowiec, zakupił w 1882 r. ścieralnię w Czańcu. W 1890 r. przedsiębiorstwo przeszło w ręce braci Alfreda i Attyli Fijałkowskich. Wtedy zainstalowano w bielskiej fabryce drugą maszynę, na której produkowano cienkie papiery. Pięć lat później bracia Fijałkowscy za jakość swych wyrobów otrzymali złoty medal na wystawie krajowej we Lwowie. W 1907 r. fabrykę w Bielsku i ścieralnię w Czańcu kupił Wiener Bankverein i przekształcił w spółkę akcyjną, nad którą zarząd przejęła duża austriacka firma papiernicza Leykam-Josefstahl. W 1917 r. bielska papiernia przeszła w ręce firmy Pam i Spółka. Według wykazu opublikowanego rok później wykorzystywano tam dwie maszyny płaskositowe o szerokościach 1,5 i 1,6 m oraz jedną okrągłositową o szerokości 1,65 m, a wszystkie urządzenia napędzane były energią parową o mocy 500 KM.

W kwietniu 1921 r. z inicjatywy Stefana Wierusza Niemojowskiego zawiązała się spółka akcyjna pod nazwą S.W. Niemojowski, Fabryka Papieru i Wyrobów z Papieru S.A. o kapitale założycielskim 100 mln marek polskich (po reformie skarbowej kapitał spółki ustalono na 300 tys. zł), która przejęła bielski zakład i prowadziła go do końca okresu międzywojennego. S.W. Niemojowski zmarł w 1925 r., jednak bielska firma do 1939 r. funkcjonowała pod nazwą wprowadzoną w 1921 r. Na początku lat 20. fabryka wyposażona była w dwie maszyny płaskositowe i jedną okrągłositową starszego typu, które przed wojną i bezpośrednio po niej nie były remontowane, a ich maksymalne możliwości produkcyjne sięgały łącznie 3 tys. t papieru rocznie. Spółka S.W. Niemojowskiego przeprowadziła modernizację zakładu, co pozwoliło w 1927 r. zwiększyć produkcję o około 60% – do 4,9 tys. t. By choć częściowo uniezależnić fabrykę od zewnętrznych dostawców surowców, w 1928 r. spółka wybudowała w Żebraczu koło Dziedzic zakład produkcji ścieru, w którym zainstalowano jeden ścierak i sześć tekturówek. Początkowo produkowano w nim 3 tys. t ścieru rocznie, z czego połowę przetwarzano na miejscu na tekturę, a resztę wykorzystywano w Bielsku. W 1934 r. nastąpiła gruntowna modernizacja zakładu połączona z wymianą maszyn papierniczych; w miejsce starych papiernic zainstalowano dwie nowe, które dostarczyła austriacka filia firmy Voith. Parametry tych papiernic sugerują, że były to urządzenia stosunkowo mało nowoczesne: miały 1,61 m szerokości netto, a ich prędkość robocza wynosiła 30–110 m/min. Jednak dzięki inwestycjom możliwości produkcyjne bielskiej fabryki wzrosły do 30 t dziennie (około 9 tys. t rocznie) papierów drukowych, afiszowych, kopertowych oraz pakowych, natomiast zakład w Żebraczu, gdzie zainstalowano w tym czasie siódmą tekturówkę, osiągnął produkcję do 5 t ścieru i 5 t tektury.

W 1945 r. zakład został upaństwowiony. W następnych latach był eksploatowany bez większych inwestycji. Kres jego działalności nastąpił w 1984 r.

Wykaz publikacji i linki na temat obiektu:

Szymczyk M., Śląskie papiernictwo w okresie industrializacji kapitalistycznej, Duszniki-Zdrój 2000, s. 151, 192–193.

Szymczyk M., Polski przemysł papierniczy 1945–1989, Duszniki-Zdrój 2007, s. 302.

 

Opracowanie:

Maciej Szymczyk