Asortyment produkcji

Pomimo początkowych prób z produkcją papieru do pisania, ze względu na niezbyt dobrej jakości wodę i problemy z zaopatrywaniem młynów w odpowiedniej jakości surowiec szmaciany, zdecydowano się w Goszczu na czerpanie papieru pakowego. Był to niebieskawy papier opakowaniowy dostarczany branży cukrowniczej jako opakowanie dla głów cukru oraz papier wykorzystywany w branży tytoniowej.

Wykaz właścicieli

Właścicielami majątku w Goszczu, w skład którego wchodziły także trzy młyny papiernicze, był ród hrabiów von Reichenbach. Wieś, która stała się siedzibą rodu, została kupiona przez opiekunów prawnych Heinricha Leopolda von Reichenbach w 1727 r. To on był inicjatorem budowy wielkiego założenia papierniczego w latach 1767–1768 składającego się z trzech młynów, wielu stawów i cieków wodnych oraz budynków i urządzeń z nimi powiązanych używanych w ciągu technologicznym ręcznej produkcji papieru. Po śmierci hrabiego Heinricha Leopolda w 1775 r. majątek odziedziczył jego syn Heinrich Gustav Gottlob (Heinrich III, ur. 1731 r., zm. 1790 r.). Gdy hrabia zmarł w 1790 r., rządy w majoracie objął najstarszy z synów Heinrich Leopold Gottlob von Reichenbach (ur. 1768 r., zm. 1816 r.). W 1816 r. dobra odziedziczył Heinrich Gottlob Gustav von Reichenbach (ur. 1801 r., zm. 1869 r.), czwarty ordynat goszczański. Za jego czasów młyny papiernicze zakończyły swoją blisko stuletnią działalność ze względu na spadek rentowności i zbyt dużą konkurencję ze strony przemysłu papierniczego. Reichenbachowie byli właścicielami Goszcza do 1945 r. Po zakończeniu II wojny światowej majątki wchodzące w skład majoratu zostały znacjonalizowane.

Opis

Wielki kompleks papierniczy składający się z trzech młynów został wzniesiony na polecenie Fryderyka II przez hrabiów von Reichenbach, właścicieli majątku w Goszczu w latach 1767–1768. Lokalizacja Goszcza pozwoliła na wykorzystanie okolicznych stawów (niem. Folus, Wiedrock i Sczodrocker) oraz licznych cieków wodnych do stworzenia kompleksu i zastosowania ich wód jako źródła napędu dla co najmniej 14 kół wodnych pracujących na potrzeby młynów.

Młyn papierniczy Sczodrocker/Szczodrak (1768)

Około dwóch km od Goszcza ulokowany był przysiółek o nazwie Sczodrocker (Szczodrak/Czodrok) i dwa stawy o tej samej nazwie. Odpływ wody z nich był wykorzystywany przez trzeci z goszczańskich młynów, który powstał najpóźniej i określano go jako „położony za Goszczem”. Ten młyn składał się z dwóch wolnostojących budynków przy obu stawach.

Założenie papiernicze w Goszczu było wyposażone w: cztery holendry (jeden z nich znajdował się tuż obok pałacu, w bryle wcześniejszego młyna słodowego), pomysłowe urządzenie do cięcia szmat (niem. Hader Schneide) ulokowane tam, gdzie wspomniany holender, miejsca składowania szmat, miejsce ich bielenia, piętnastu urządzeń (stęp) do ubijania szmat z łącznie 72 stęporami rozmieszczone w różnych punktach kompleksu, młoty do wygładzania papieru, kocioł do gotowania kleju, suszarnie papieru ulokowane na strychach budynków, mieszkania dla papierników i osób nadzorujących pracę stęp.

Pierwszymi mistrzami papierniczymi w Goszczu byli: Jacob Schatter, którego sprowadzono z austriackiej krainy oraz miejscowy mistrz papierniczy Christian Jungnickel, wymieniani są oni w dokumentach z 1768 r. Kolejny znany mistrz wzmiankowany w 1770 r. to Johann George Wagenpüchler. W 1791 jako mistrz wymieniany jest Johann Benjamin Jungnickel, w 1806 Carl Gottlieb Schwartzbuch, w latach 1810–1814 Stephan Lücke (Licke), w 1816 Johann Carl Stein, Matthias Kalke (data nieznana), w 1832 Carl Stein, Friedrich Stein (zm. przed 1851 r.), 1842 Gottlieb Strauß. Oprócz mistrzów młyny zatrudniały wielu papierników czeladników oraz niewykwalifikowanych pomocników pracujących przy czeladnikach, do których zadań należało między innymi segregowanie szmat (niem. Haderleser), cięcie szmat (niem. Haderschneider) czy obsługa stęp młotowych (niem. Stampfer). Na usługach młynów pozostawało także czterech zaprzysiężonych szmaciarzy, których zadaniem było pozyskiwanie surowca na rozległym obszarze przyznanym hrabiowskim młynom. Nad finansową stroną działalności tego przedsiębiorstwa czuwali faktorzy, którzy zajmowali się nadzorem zakładów, rachunkowością związaną z zakupami i sprzedażą oraz naliczaniem wynagrodzeń.

Papiernia była wyposażona w dwie kadzie. Produkowała około 2,5 tys. ryz papieru rocznie.

Znaki wodne

Przerys filigranu przedstawiający małego gońca pocztowego pochodzący z arkusza wyprodukowanego w Goszczu.

Przerys filigranu przedstawiający Madonnę z Dzieciątkiem pochodzący z arkusza wyprodukowanego w Goszczu.