Stare Piekary, Legnica (niem. Altenbeckern/Katzbach)
Młyn papierniczy

Adres:

ul. Rzeczna (Stare Piekary)
Legnica, woj. dolnośląskie

Lata działalności:

ok. 1511 - ok. 1854

Profil produkcji

papier czerpany

Wykaz właścicieli

  • Barthel Fetscher – od 1535
  • Georg Fetscher (syn) – 1555–1560
  • Georg Fetscher (kuzyn Georga) – 1560–1574
  • Georg Teischler – do 1573
  • Jan Schramm – od 1573
  • Bartłomiej Gerstmann – do 1614
  • książę Jerzy Rodolf – od 1621
  • Mikołaj Winkler – od 1636
  • Tobiasz Klugis – około 1654
  • Christian Geissler – od 1743
  • Elsner – 1819–1854

Opis

Pierwsza wzmianka o papierni legnickiej pochodzi z 1511 r. Działała bez większych przerw, w 1854 r. przerobiona została na olejarnię. Z opisu Zimmermanna z 1789 r. wiadomo, że wówczas w Starych Piekarach istniała karczma, trzy młyny, w tym jeden papierniczy, a wieś liczyła 124 mieszkańców. Była własnością papierników, a tylko przez krótki czas, po 1621 r., należała do książąt legnicko-brzeskich. Mieściła się w podmiejskiej miejscowości Stare Piekary (obecnie część Legnicy), funkcjonowała także pod nazwą Altenbeckern/Katzbach. Zgodnie z pierwszą wzmianką źródłową z 1511 r. dotyczącą papiernictwa w Legnicy – Stefan, papiernik legnicki, ustanowił swoim plenipotentem drukarza krakowskiego Floriana (zapewne Unglera). W 1535 r. książę legnicki Fryderyk II udzielił koncesji na budowę papierni Bartłomiejowi Fetscherowi – papiernikowi przybyłemu z Trutnova w Czechach, pochodzącemu z Ravensburga. Równocześnie papiernia otrzymała monopol na zbieranie szmat i odpadków służących do wyrobu kleju w Legnicy i okolicach (po 1803 r. legnicka papiernia miała własny rejon zbierania szmat w obrębie księstwa legnickiego – na mocy zarządzenia królewskiego z 1803 dla Prus, a z 1804 r. dla Śląska). Budowę drugiej papierni (pierwsza przypuszczalnie uległa zniszczeniu) po 1535 r. finansował papiernik Bartłomiej Fetscher, ale ze względu na fakt, że było to przedsięwzięcie bardzo kosztowne, książę dostarczał mu za darmo drzewo i środki transportu. Książę Fryderyk II udzielając koncesji, zabronił budowy innych młynów papierniczych w okolicy, jak również w koncesji tej znalazła się gwarancja, że kartownicy z Legnicy będą musieli kupować papier w tej właśnie papierni. Papiernia przez długi czas utrzymywała się w rękach rodziny Bartłomieja Fetschera. Kolejnym właścicielem był syn Bartłomieja – Jerzy Fetscher, który otrzymał koncesję w 1555 r. W 1560 r. papiernia została odkupiona przez kuzyna i imiennika Jerzego Fetschera, zwanego Starszym. Z 1573 r. pochodzi informacja, że 16 listopada Jerzy Teischler, radca legnicki – kolejny właściciel papierni (nie wiadomo od kiedy młyn był jego własnością), sprzedał papiernię radcy Janowi Schrammowi. Tenże rozwinął papiernię, w 1574 r. zakupił dwie tamy i teren sąsiadujący z wybrzeżem. Do 1614 r. była własnością papiernika Bartłomieja Gerstmanna. W 1621 r. została zakupiona przez księcia legnicko-brzeskiego Jerzego Rudolfa, ale już w 1636 r. została podarowana Mikołajowi Winklerowi. W 1654 r. jako właściciel wzmiankowany jest wykształcony człowiek Tobiasz Klugius, który był doktorem filozofii i medycyny. Od 1743 r. właścicielem był papiernik Christian Geissler, w 1819 r. – papiernik Elssner. Właściciel papierni płacił w 1535 r. i kolejnych latach księciu czynsz w wysokości 6 guldenów i dwóch ryz papieru rocznie, natomiast od 1560 r. – 12 guldenów i 4 ryzy papieru. W XVI w. z Legnicy papier eksportowano między innymi do Poznania, Gniezna, Nakła, Wschowy, na Śląsku stosowano go także w Zgorzelcu. W XVII w. eksportowano papier z Legnicy na Ukrainę.  Zespół budynków związanych z młynem papierniczym, a następnie olejarnią, obecnie składa się z zachowanego w ruinie budynku dawnej papierni (w karcie ewidencyjnej nazwanej dworem), oficyny mieszkalno-gospodarczej nr 6, oficyn mieszkalnych nr 10-12. Zachował się do dziś suchy kanał młynówki (odcinek przy oficynie nr 6 jest obmurowany) oraz urządzenie śluzy na północ od młyna.

Znaki wodne

orzeł śląski i skrzyżowane klucze bez tarczy – 1539–1550; orzeł śląski i skrzyżowane klucze w tarczy – 1539–1591; herb księstwa legnicko-brzeskiego – 1548–1680; orzeł pruski z napisem „Liegnitz”, kontrmarka – napis „Gros Canztlei” – 1797–1798

Wykaz publikacji i linki na temat obiektu:

Maleczyńska K., Dzieje starego papiernictwa śląskiego, Wrocław–Warszawa–Kraków 1961.

Dąbrowski J., Siniarska-Czaplicka J., Rękodzieło papiernicze, Warszawa 1991.

http://zabytki.legnica.eu/studiumhistoryczne/portal/Przedmiescie_Glogowskie/Tom_I_tekst.pdf

Briquet C.M., Les filigranes. Dictionnaire des marques du papier, Leipzig 1923.

Hössle F., Altenpapierühlen der Provinz Schlesien. Die Papiermühle Altbeckern „Der Papier-Fabrikant” 1935, z. 43.

 

Opracowanie:

Karolina Dyjas